Broertje

Dochter en ik krijten regenbogen op de stoep. "Die zijn voor Henkie, he mama" zegt ze. Ze vertelt mij dat ze wel een keer naar de regenboog toe wil. Ik geef aan dat ik niet zou weten hoe je er kunt komen. "Met een ruimteschip ofzo" zegt mijn dochter bloedserieus.

We hebben onze dochter van 2 jaar en 9 maanden meteen verteld dat haar broertje in mijn buik was overleden met 39.6 weken. Aan de hand van Kikker en het vogeltje legden we uit wat er aan de hand was. Dat verhaaltje kende ze al. We vertelden dat het hartje was gestopt met kloppen. Ze zou wel grote zus worden maar haar broertje zou niet leven, huilen, lachen, drinken of zijn oogjes open doen. Henkie, zoals zij hem noemt, zou maar een paar dagen bij ons blijven, daarna zou hij begraven worden. In eerste instantie leek ze het te begrijpen. Ze vroeg uit zichzelf of haar broertje dood was. Het woord dood hadden wij op dat moment nog niet gebruikt.

Toch bleek de dagen erna dat het niet zo makkelijk te snappen is. Logisch. Als het voor ons al onbegrijpelijk is, hoe moet zo'n klein meisje, dat nog nooit eerder met de dood in aanraking is geweest, het dan bevatten?

De essentie begreep ze wel: toen Henkie nog in mijn buik zat, leefde hij nog en kon hij bewegen en kon ze hem voelen. Maar toen stopte zijn hartje en was hij dood en kon hij niet meer bewegen. Maar de exacte betekenis van de dood, en dat dat onomkeerbaar is, landde minder goed.

Zo vertelde ze kort erna tegen mijn moeder: "Als de baby er is, blijft hij maar een paar daagjes bij ons thuis. Daarna moet hij naar de creche, naar de baby afdeling.". Na de begrafenis vroeg ze wanneer haar broertje weer thuis zou komen. Toen wij het een keer over haar eigen geboorte hadden, zei ze ineens: "ja toen ik een baby was zat ik bij jou in de buik, daarna werd ik geboren en toen ging ik dood en begroeven jullie mij in een kuiltje".

Voor ons is het steeds de kunst om haar na zo'n opmerking in begrijpelijke en duidelijke taal uit te leggen hoe het wel zit. Ik probeer op die momenten mijn eigen verdriet even uit te schakelen omdat ik het belangrijk vind dat ze dit soort vragen blijft stellen en ik die zo helder mogelijk wil beantwoorden. Al breekt mijn hart op dat soort momenten wel even in duizend stukjes. "Nee lieverd toen jij geboren werd, leefde je gewoon. Mensen worden alleen begraven als ze dood zijn. Jij was niet dood dus waren we heel blij en vierden feest. Jij ademde, bewoog, kon huilen en lachen en drinken. Dan wordt je niet begraven. Henkie leefde niet meer. Hij is doodgegaan in mijn buik. Zijn hartje klopte niet meer. En als je dood bent wordt je begraven. Dan kom je niet meer terug. En dan is iedereen heel verdrietig en moeten mensen af en toe huilen. Wij huilen soms omdat we Henkie missen. We hadden niets liever gehad dan dat hij gewoon was blijven leven."

Ik wil niet dat ze denkt dat onze situatie normaal is. Dat ze er bij een nieuwe zwangerschap vanuit gaat dat dat kindje ook dood gaat en begraven moet worden. We leggen dus uit dat babies normaal gesproken gewoon blijven leven en mensen meestal pas dood gaan als ze heel oud zijn. Maar heel soms heb je pech. Wij hebben heel veel pech.

Soms zet ze het ook heel slim in. Bijvoorbeeld omdat ze niet één maar twee gieters wil. "Ja maar mama we moeten er ook een voor Henkie kopen. Dat is liefde he mama!".

Ze is soms weken niet met haar broertje bezig en dan ineens dagen achtereen weer wel. Op vakantie zoeken we mooie kiezeltjes die we mee kunnen nemen naar het graf van haar broertje zodat hij toch ook een beetje op die mooie plekken is geweest. Ze onthoudt exact waar de schelpjes en steentjes vandaan komen. En herhaalt weken later: "ja dit schelpje is voor Henkie dan is hij ook een beetje bij de speeltuin".

Op de creche heeft ze het ook af en toe over haar broertje. Toen een van de kindjes op haar groep kort na het overlijden van ons zoontje trakteerde om te vieren dat ze grote zus was geworden, was dat voor ons een lastig moment. Wij kregen een foto op de app dus er was niet aan te ontkomen. De creche had heel lief erbij geschreven dat onze dochter af en toe bedenkelijk kijkt als andere kindjes het over hun broertje of zusje hebben. Tegen de juffies heeft ze het soms over Henkie en vertelt ze dat ze altijd foto's van hem mag kijken. Een paar weken later licht ze voor het eerst een paar kindjes op de creche in over haar overleden broertje. In geuren en kleuren vertelt ze over het feit dat hij dood is, niet bewoog en vervolgens is begraven in een kuiltje in de grond. Daar waren heel veel muggen. En daarna gingen we naar een restaurantje. De andere kindjes zaten aandachtig te luisteren en begrepen goed dat het heel belangrijk was. Ze deden vervolgens alsof hun poppen dood waren en toen weer levend werden.

We hebben haar bewust overal bij betrokken. Ze heeft haar broertje zodra hij thuis was meteen gezien en aangeraakt. Ze vond hem vooral erg schattig "wat is is lief, wat heeft hij kleine handjes en wat een schattig neusje, kijk hij heeft een mutsje op". Ze was bij de fotoshoot van Make a Memory en hierdoor hebben we prachtige foto's. We hebben samen met onze dochter het mandje waarin onze zoon begraven is dichtgemaakt. En uiteraard was ze ook bij de begrafenis.

In het begin huilde ze af en toe ineens heel hard en zei ze dat ze haar broertje wilde. Toen ik een keer liet vallen dat we ooit in de toekomst wellicht nog een ander kindje zouden krijgen heel misschien, zei ze: "ja en dan lachen we door onze tranen heen". Geen idee hoe ze aan die wijsheid kwam maar ze sloeg de spijker op z'n kop.

We proberen er geen groot ding van te maken. Geen taboe. Niet té erg of té verdrietig of té beladen om te bespreken. Ze mag altijd naar de foto's kijken of over haar broertje praten. Tegelijkertijd probeer ik het niet op te dringen. Als hij een paar dagen niet ter sprake komt is dat ook goed.

Soms word ik erg verdrietig van het feit dat mijn dochter op zo'n jonge leeftijd zo'n harde les moet leren. Ook al hoort de dood bij het leven, ik had het onderwerp liever nog even uitgesteld of in ieder geval haar niet op deze manier ermee in aanraking laten komen. Gelukkig kan ze heel wat hebben en leeft ze in het moment.

Ik zal mijn dochter binnenkort maar vertellen dat ze niet met een ruimteschip naar de regenboog kan om even op bezoek te gaan bij haar broertje. Maar dat is niet erg; haar broertje is overal.